Kèk jou sèlman anvan premye chita-tande ant diferan lidè relijye dewoule nan Depatman Deta a avèk objektif pou fè avanse koz libète relijyon atravè lemond, Sekretè Deta ameriken an, Mike Pompeo, aksepte fè yon entèvyou avèk korespondan Lavwadlamerik nan Depatman Deta a, Nike Ching, jedi 19 jiyè 2018 la, kote li abode kèk kesyon serye e ijan tankou sitiyasyon manm gwoup etnik Rohingya yo nan Birmani, represyon mizilman Uighurs yo ak Boudis tibeten yo ap sibi nan peyi Lachin, mete sou aktivite Larisi nan peyi Ikrèn.
KESYON NO. 1: Pou sa k konsènen netwayaj etnik kont gwoup muzulman Ro-hing-ya yo nan Birmani ((kote majorite popilasyon an se Boudis)), gen moun ki di koukouwouj otorite yo lage dèyè Rohing-ya yo sanble ak yon netwayaj relijye. An menm tan you, Boudis yo konsidere asasina kòm krim pi pi malouk ki egziste, e se menm bagay la pou manm anpil lòt relijyon. Eske ou vle ale jiska di ou konsidere kriz Rohjgya yo ap travèse a, kòm yon netwayj relijye?
REPONS: SEKRETE DETA POMPEO: Ebyen, Depatman Deta a te pran yon desizyon, nan fen ane pase a, kote li te fè kèk deklatrasoyn trè-zenpòtan sou netwayaj etnik; e nou tout byen konnen genyen yon koneksyon rejijyez nan deklarasyon sa yo. Li enpòtan anpil-anpil pou nou fèt atansyon ak langaj nap itilize (ak fason nap pale); se pou sa nou toujou fè yon révizyon sou deklarasyon nou fè yo. Men, tankou w konnen an, Depatman Deta mete kondanasyon/denonsyasyon kont tout netwayaj etnik nan mitan aktivite li. Alòs, nou plase libète relijyon nan mitan aktivite nou; nou fè sa tounen yon priyorite nan tout travay nap fè; e kontinan azyatik la pa reprezante (ABSOLUMAN PA REPREZANTE) yon eksepsyon nan travay sa a.
2EM. KESYON: Eske ou ta pare pou w anvizaje yon anbago zam avek sanskyon ekonomi ki pi sible kont otorite militè wo-plase yo nan Birmani, poutet enplikasyon yo nan netwayaj etnik kont tribi Ro-HingYa yo?
REPONS SEKRETE DETA POMPEO: Sou kesyon sa a jisteman, mwen pa ta vle sou yon chapit, epi pou prezidan an sou yon lot chapit. Men, kom ou konnen, se yon kesyon nou pran tre-trè zoserye; Epi dayè, oditè ak telespektatè Lavwadlamerik yo ta dwe konnen sa tou. Genyen anpl bagay administrasyon nou an ap anvizje. Nou ta renmen wè otorite Birman yo chanje direksyon; se yon bagay nap swete depi lontan; men malerezman nou poko wè chanjman direksyon sa a. Alos, tankou m di sa deja, genyen anpil bagay gouvènman Ameriken an ap anvizajepou nou ka gen garanti ke tout moun konprannke genyen dè konpòtman, genyen des zatitid ki pa akseptab.
KESYON: Nan Lachin, Rapò Depatman Deta sou Libète Relijyon atravè Lemond, li dokimante represyon kont Mizilman Ouygour yo ak Boudis Tibeten yo. Premyèman, ki repons ou genyen pou gouvènman chinwa a ki di kòmkwa kèk nan gwoup sa yo se separatis? Epi 2èm: Eske ou ta kapab anvizaje yon entèdiksyon vwayaj oubyen, eske ou ka mete ansanm avèk Depatman Trezò a pou nou jele tout avwa otorite chinwa yo genyen Ozetazini poutèt enplikasyon yo nan zak represyon sa yo.
REPONS: Ebyen, Depatman Deta pale klè pou l di, kanta sa ki konsènen kesyon sa a menm, nou panse chinwa yo genyen move bout la nan men yo pou sa k gen rapò avèk libète relijyon, paske Lachin se yon peyi kote moun yo enterese nan kesyon libète relijyon an. Nou konprann trè byen ke libète relijyon twouve li anba menas anpil kote nan lemond; malgre sa a, Lèzetazini genyen relasyon konpleks alaji nan anpil domèn tankou domèn ekonomik, militè ak politik, avèk anpil peyi –pami yo genyen Lachin. Siman telespektatè Lavwadlamerik yo konnen ke Lèzetazini konsidere libète relijyon tou kòm yon dwadelòm fondamantal ke nou mete nan mitan tout diskisyon nap fè ak nenpot ki peyi, ki gen kontak avèk nou.
KESYON: Tankou ou di sa a, libète relijyon se yon prensip inivèsèl. Kijan ou ta ka koresponn ak pozisyon otorite chinwa yo ki fè konprann objektif kèk nan pwogram siveye-rapòte yo se pou “anpeche atak teworis”?
REPONS: Ebyen, mwen pa vle fè pyès kòmantè. Tout peyi ap travay pou yo garanti ke sitwayen yo gen sekirite; sepandan, nou pa ta fèt pou nou janm –e okenn peyi pa ta fèt non plis pou yo janm- sèvi ak efò sa a kòm yon pretèks degize pou yo mennen ankèt anti-teworis pou yo pèsekite moun poutèt relijyon yo. Sa pa gen okenn rapò ak libète relijyon. Tout moun, dapre diyite yo kòm kretyen vivan, merite gen dwa pou yo adore Bondye jan yo pi pito adore Bondye; epi, si yo deside pa swiv okenn relijyon ditou, se pou yo gen dwa fè sa. Yon gouvènman pa ta dwe gen dwa pini okenn sitwayen poutèt fwa relijyez yo oubyen aktivite relijye yap mennen e ki koresponn avèk lafwa yo.
KESYON: Pandan menm ou la a avèk nou, gen kritik (e pami yo nap site rapò Depatman Deta a menm), ki fè konnen nan pati lès Peyi Ikrèn, konbatan ki gen sòlda Larisi nan tèt yo, kontinye okipe lokal ak enstalasyon gwoup relijye minoritè yo pou yo itilize kòm enstalasyon militè. Ou te nan vil Helsinki. Eske sete yon bon rankont? Kijan diskisyon sou aktivite Larisi nan pati lès Ikrèn te pase?
REPONS: Ebyen, mwen te wè nouvèl ki pale de jan Larusi ap itilize enstalasyon relijye yo. Se pap janm yon bagay akseptab. Sa vyole tout sòt de prensip fondamantal ki di ke yon peyi pa ta dwe sèvi ak enstalasyon relijye li pou li pwoteje lame li; sa reprezante yon veritab defi. Pou sa ki konsènen Helsinki, Prezidan Trump te pale klèman ak Vladimir Putin pou di Ii aktivite Larisi nan pati lès Ikrèn pap sèvi pi bon enterè Larisi. Jan gouvènman nou an konpòte li yon fason di avèk Larisi, se bagay ou pap kwè. Nou te pote apui nou bay militè ikrenyen ki nan pati sid-ès peyi a –yon bagay gouvènman presedan an te refize fè plizyè fwa. Nou panse sa kreye yon espas pou pèp ikrenyen an òganize yon eleksyon ki gen suksè nan lane 2019, e nou genyen gwo-gwo espwa ke sitiyasyon sa a pral jwenn yon solisyon, paske Lèzetazini pran angajman pou l apiye volonte pèp ikrenyen an.
KESYON: Pou sa ki konsenan peyi Larisi, Mesye Le Sekretè Deta, gen anpil kè-sote nan milye politik yo poutèt otorite ris yo ta renmen rankontre ak ansyen anbasadè McFaul pou yo poze l kesyon. Kisa w ka di nou sou dosye sa a?
REPONS: Kite m kanpe w la pou m diw: bagay sa a yo mande a, ebyen ! pap gen sa pyes. Otorie Larusi yo te mande yon paket bagay pandan Konvèsayon ki te genyen, sa pa gen lontan, ant Prezidan Trump ak Prezidan Poutin nan. Prezidan Poutin te fè suggesyon, li te fè komantè, li te eksprime panse li. E Prezidan Trump te pale klè pou l di: “Nou pa pral voye okenn sitwayen ameriken pa lafòs nan Larisi pou y al reponn kesyon pyès otorite ris. Moun fè anpil bri avèk bagay sa a. M pa konn poukisa. Men, pep ameriken an mèt rete poze; yo mèt rete kè pòpòz."
----------------------------------------------------------------------------------
Pou plis detay sou aktyalite a, ale sou sit entènèt Sèvis Kreyòl Lavwadlamerik la: www/voanouvel.com.